DI SẢN NỐI BA MIỀN ĐẤT THIÊNG

Sau nhiều năm nỗ lực, Quần thể di tích thắng cảnh Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc vừa được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa thế giới. Thời khắc UNESCO ghi danh di sản nối ba miền đất thiêng tạo nên bản sắc và giá trị vượt thời gian là niềm tự hào lớn không chỉ đối với chính quyền và nhân dân 3 địa phương Quảng Ninh, Bắc Ninh, Hải Phòng mà còn đối với nhân dân cả nước.

– Trước hết, ông có thể chia sẻ cảm xúc, suy nghĩ của mình khi 5 di tích tại Hải Phòng là một phần trong quần thể được UNESCO ghi danh Di sản văn hóa thế giới? Sự kiện này mang ý nghĩa như thế nào đối với văn hóa Hải Phòng?

– Là người trực tiếp tham gia quản lý và làm hồ sơ đệ trình suốt 12 năm, tôi vô cùng xúc động và tự hào. Quá trình này trải qua rất nhiều khó khăn, nhưng sau cùng, các giá trị văn hóa, lịch sử quý báu của chúng ta được cộng đồng quốc tế ghi nhận.

Việc Quần thể di tích thắng cảnh Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới không chỉ mang ý nghĩa về bảo tồn, mà còn tác động tích cực đến văn hóa, giáo dục, du lịch và phát triển kinh tế.

Sự kiện này góp phần khẳng định vị thế văn hóa của Hải Phòng trên bản đồ thế giới, nâng cao nhận thức cộng đồng trong việc gìn giữ, phát huy giá trị di sản. Đồng thời, đây là cơ hội lớn để đẩy mạnh giao lưu văn hóa, thu hút du khách, tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương.

– Ông đánh giá thế nào về vị trí và vai trò của 5 di tích Hải Phòng trong tổng thể giá trị của quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn Kiếp Bạc?

– 5 di tích ở Hải Phòng đều mang những giá trị đặc biệt và bổ sung trong tổng thể quần thể 12 di tích. Đó là những điểm di tích thể hiện rõ vai trò, ảnh hưởng của Thiền phái Trúc Lâm trong đời sống Đại Việt; truyền thống khai thác, sử dụng tài nguyên đất – nước cũng như nơi yên nghỉ của nhiều bậc danh nhân, vua chúa triều Trần. Tiêu biểu như: Động Kính Chủ (động Dương Nham) là một động đá tự nhiên, hình thành từ hàng triệu năm trước, kết tinh giữa thiên nhiên kỳ vỹ và sự can thiệp tinh tế của con người với hàng trăm bia đá cổ, dấu tích của một trung tâm Phật giáo xưa.

Đền Cao An Phụ gắn với sự hình thành dòng họ Trần – một trong những vương triều rực rỡ nhất lịch sử Việt Nam. Chùa Nhẫm Dương là trung tâm Phật giáo có từ lâu đời. Đền Kiếp Bạc là nơi mang dấu ấn sâu đậm, gắn liền với cuộc đời, sự nghiệp của Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn và triều đại nhà Trần.

Chùa Thanh Mai và chùa Côn Sơn, gắn liền với cuộc đời tu hành của Pháp Loa, Huyền Quang, hai vị Tổ sư Thiền phái Trúc Lâm. Những di tích này không chỉ mang giá trị khảo cổ, văn hóa, tín ngưỡng mà còn là minh chứng sống động cho sự phát triển của tư tưởng, tôn giáo, nghệ thuật qua các triều đại.

– Côn Sơn – Kiếp Bạc không chỉ là di tích tâm linh mà còn gắn với danh nhân Nguyễn Trãi và Trần Hưng Đạo. Ông có thể phân tích thêm về chiều sâu văn hóa – lịch sử của khu vực này?

– Côn Sơn – Kiếp Bạc là vùng “địa linh nhân kiệt”, nơi hội tụ danh lam cổ tự và huyền tích anh hùng. Ở Kiếp Bạc, vào thế kỷ 13, Trần Hưng Đạo – Quốc công Tiết chế, người ba lần đánh bại quân Nguyên Mông – đã đặt đại bản doanh tại đây. Nơi đây từng là chiến trường sôi động, nơi ông phát huy thế trận nhân dân để làm nên những chiến thắng vang dội như Hàm Tử, Chương Dương, Tây Kết, Vạn Kiếp và đỉnh cao là chiến thắng Bạch Đằng.

Vì thế, Kiếp Bạc từ lâu trở thành điểm đến tâm linh, nơi người dân cả nước tìm về tri ân vị Anh hùng dân tộc. Còn Côn Sơn lại gắn liền với danh nhân văn hóa thế giới Nguyễn Trãi. Trong thời gian ẩn cư tại đây, ông để lại những tác phẩm văn chương thấm đẫm tinh thần nhân nghĩa, yêu nước. Côn Sơn không chỉ là nơi dừng chân, mà còn là điểm khởi nguồn tư tưởng, sáng tác, một “thánh địa” của văn hóa và trí tuệ Việt Nam.

Hiện nay, lễ hội Côn Sơn – Kiếp Bạc gồm hai kỳ lớn: mùa xuân (tưởng niệm Pháp Loa, Huyền Quang) và mùa thu (tưởng niệm Trần Hưng Đạo và Nguyễn Trãi). Đây là lễ hội có quy mô lớn, thu hút đông đảo nhân dân và du khách, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

– Sau khi được UNESCO ghi danh, việc bảo tồn các di tích phải tuân theo những nguyên tắc và tiêu chuẩn quốc tế. Hải Phòng hiện đang gặp những khó khăn gì trong việc đáp ứng các yêu cầu đó ?

– Khi được công nhận là Di sản văn hóa thế giới, việc bảo tồn di tích phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc và tiêu chuẩn quốc tế. Theo tôi, thành phố Hải Phòng hiện đang gặp không ít khó khăn trong quá trình này. Trước hết, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến di sản văn hóa, nhất là di sản thế giới còn thiếu đồng bộ.

Điều này dẫn đến nhiều vướng mắc trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản, như: chưa có cơ chế rõ ràng để huy động nguồn lực xã hội hóa; hợp tác công – tư trong lĩnh vực di sản còn khá mới mẻ và chưa được quy định cụ thể. Trong công tác tu bổ, tôn tạo di tích, một số quy định về đầu tư công, xây dựng, bảo vệ môi trường còn chồng chéo với Luật Di sản văn hóa, gây khó khăn và chậm trễ trong triển khai các dự án bảo tồn.

Bên cạnh đó, mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển cũng đang đặt ra nhiều thách thức, nhất là khi tốc độ phát triển du lịch ngày càng nhanh, nhưng hạ tầng chưa được đầu tư tương xứng, dẫn đến nguy cơ quá tải và ô nhiễm, nhất là vào mùa lễ hội.

Ngoài ra, cơ chế phối hợp giữa Ban Quản lý di tích với các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương và Giáo hội Phật giáo chưa thực sự rõ ràng, dẫn đến sự chồng chéo trong quản lý, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Việc tu bổ di tích cũng phải tuân theo các quy định chặt chẽ của Công ước UNESCO, đòi hỏi trình độ chuyên môn và năng lực thực hiện cao, điều mà hiện nay còn là thách thức đối với nhiều địa phương.

– Theo ông, cần làm gì để cộng đồng địa phương tham gia tích cực hơn trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản?

– Cộng đồng chính là chủ thể quan trọng, giữ vai trò then chốt trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản. Họ không chỉ là người trực tiếp thụ hưởng, mà còn là người gìn giữ, truyền dạy các giá trị văn hóa gắn với di sản. Vì vậy, việc huy động sự tham gia của cộng đồng và chính quyền cơ sở là yếu tố quyết định để di sản được bảo tồn một cách bền vững.

Chúng tôi dự kiến xây dựng các kế hoạch phát huy giá trị di sản gắn với cộng đồng, trong đó chú trọng giáo dục – đặc biệt là đưa chương trình giáo dục di sản vào trường học, từ tiểu học đến đại học trên địa bàn Hải Phòng. Việc này sẽ góp phần hình thành nhận thức, ý thức bảo tồn ngay từ khi còn nhỏ.

Bên cạnh đó, chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu, phục dựng những nghi lễ truyền thống, lễ hội và trò chơi dân gian gắn với các di tích, tạo điều kiện để người dân địa phương tham gia nhiều hơn. Việc cộng đồng được trực tiếp tham gia và hưởng lợi – cả về văn hóa lẫn kinh tế – từ hoạt động bảo tồn và khai thác di sản sẽ là yếu tố quan trọng nhất để bảo đảm tính bền vững lâu dài.

– Trân trọng cảm ơn Tiến sĩ!

Nguồn: https://baohaiphong.vn